Talijanski partizani u Pazinu

Tridesetak članova organizacija Talijanske udruge antifašista (ANPI) iz mjesta San Giorgio di Nogaro, Palmanova-Gonars, Palazzolo i Cervignano, uz pazinske antifašističke borce, predstavnike gradske uprave i rodbinu, u nedjelju (2.5.2010.) je na groblju Moj mir komemoracijom i polaganjem cvijeća na njegov grob odalo počast slavnom furlanskom partizanskom komandantu Gelindu Citossiju.


Talijanski antifašisti uz pazinske borce odali počast slavnom furlanskom partizanskom komandantu 
Citossi je inače rođen 1913. godine u mjestu Zellina kraj San Giorgia di Nogara, a u vrijeme Drugog svjetskog rata bio je vođa partizanske skupine "I diavoli rossi", poznate po mnogim odvažnim akcijama protiv fašista i nacista u Furlaniji, od kojih je najpoznatija bila oslobađanje zatvorenika iz zatvora u Udinama u veljači 1945.

Nakon rata on je s tisućama drugih talijanskih komunista iz Italije emigrirao u Jugoslaviju, neko vrijeme je radio u poljoprivrednim zadrugama u Slavoniji, zatim u Čepiću, Brtonigli i Umagu, a od 1960. s obitelji živi u Pazinu, gdje je i umro 1977.

U svom zavičaju bio je poznat pod nadimkom Comandante Romano, o njemu i njegovim "crvenim vragovima" napisane su brojne knjige, a prije nekoliko godina je o toj u Italiji nadaleko poznatoj i legendarnoj partizanskoj postrojbi u Trstu nastala i kazališna predstava.

Gelindo Citossi je u svom zavičaju bio poznat pod nadimkom Comandante Romano   U ime pazinskih antifašističkih boraca goste je pozdravio Miljenko Benčić, a predstavnica općine San Giorgio di Nogaro, Tiziana Dose, posebno je zadovoljstvo izrazila zato što je upoznala obitelj heroja svoga zavičaja.

Središnji govor održao je Giorgio Coianiz, predsjednik ANPI-ja za San Giorgio. Podsjećajući na Citossijeve riječi da je "fašizam uzrok svih naših boli" te da je talijanski fašizam kao "sluga kriminalnog nacističkog režima bio neprijatelj čovječanstva talijanske domovine", naglasio je zajedničku borbu talijanskih, slovenskih i hrvatskih antifašista u 2. svjetskom ratu.

To se zajedništvo očitovalo i u djelovanju talijanskih partizanskih jedinica u sklopu Titove vojske i u pomaganju jugoslavenskih partizana konačnom oslobađanju dijelova Italije čime je ostvareno bratstvo, fratellanza, u zajedničkom oslobađanju fašizmom i nacizmom potlačenih naroda.

Sramotim je nazvao sudjelovanje deklariranih fašista u talijanskoj vladi te njihova nastojanja revidiranja povijesti i uklanjanja činjenica o talijanskom antifašističkom pokretu otpora, kao i o brojnim talijanskim žrtvama nacifašizma iz školskih nastavnih programa i iz kolektivnog sjećanja Talijana.

"Ali, dok fašist Menia u Trstu nastavlja s tragičnom politikom mržnje prema narodima bivše Jugoslavije, mi ćemo uvijek rado doći popiti čašu vina s našim hrvatskim prijateljima, s našim prijateljima antifašistima i svim građanima Pazina", kazao je Coianiz.

Uz minutu šutnje te polaganja cvijeća i vijenaca, u počast Citossiju, saksofonist Piero Purini Purić iz Trsta, inače jedan od glumaca iz predstave o Comandanteu Romanu, zasvirao je legendarnu partizansku baladu "O bella ciao", izmamivši spontanu zajedničku pjesmu domaćina i gostiju. (Napisao i snimio D. ŠIŠOVIĆ) www.glasistre.hr Tko je  Gelindo Citossi?/Chi e’ Gelindo Citossi? Nato a San Giorgio di Nogaro (Udine) il 7 ottobre 1913, deceduto a Pisino (Croazia) il 7 aprile 1976, contadino.

Era nato a Zellina, frazione di San Giorgio, in una famiglia di contadini. Sesto di nove fratelli, Gelindo aveva perduto l’uso del braccio sinistro, ma ciò non gli impedì dopo l’8 settembre 1943, di entrare a far parte della Resistenza. Prima viene impiegato come trasportatore, poi, su sua richiesta, nell’estate del 1944, Gelindo entra nei reparti combattenti e in breve diventa il capo del leggendario gruppo dei “Diavoli Rossi”. Così venivano chiamati una ventina di gappisti* che operavano nella Bassa Friulana sotto la guida, appunto, di Citossi, che aveva assunto il nome di battaglia di “Romano il Mancino”. I “Diavoli Rossi” erano quasi tutti giovanissimi e, del resto, “Romano il Mancino” che li guidava – in imboscate, sabotaggi, eliminazione di spie e di finti partigiani, in requisizioni e trasporto di armi e viveri in montagna – aveva appena superato i trent’anni.
L’azione più clamorosa (tanto che ne parlarono Radio Londra e Radio Mosca e tanto da indurre il maggiore Nicholson, della Missione Alleata, a procurare almeno un “lancio” di armi, munizioni e vestiario agli ardimentosi che avevano la loro base a Spessa di Cividale), fu quella dell’assalto al carcere di Udine.
È la sera del 7 febbraio 1945. Un “capitano nazista” (in realtà si trattava di “Piotto”, un caucasico che aveva disertato dalla Wehrmacht ed era passato con la Resistenza), spinge a calci verso il portone del penitenziario due “banditi” che ha catturato: Gelindo Citossi e Enzo Jurich. Quando la guardia apre il portoncino, entrano di sorpresa anche Carlo Avanzo (un partigiano di Ferrara), Giovanni Zaninelli (18 anni, di San Giorgio di Nogaro), Antonio Burba (18 anni, di Driolassa di Teor), Galliano Ferisin (16 anni, di Cervignano), Luigi Scagnelli (18, di Pavia), Ferruccio Manzione (25, di Castions di Strada), Giovanni Piani (21, di Gonars), Pietro Tavars (18, di Gonars), Angelo Pelizzon (17, di Carlino), Angelo Basso (21, di Udine), Aldo Plaino (24, di Udine), Valerio Stella (35, di Torreano), Raffaele De Sario (22, di Bari), “Tigre” (un partigiano della Bassa Friulana) e Pietro Zorzini (il vice comandante della banda, che sarebbe stato ucciso tre settimane dopo).
Abbattute due guardie che avevano opposto resistenza, gli uomini di “Romano il Mancino” liberano 73 tra partigiani e prigionieri politici (sei dei quali già condannati a morte), un maggiore e due soldati inglesi. Per la fuga dei prigionieri provvede Ferruccio Buffa, con un camion rubato una settimana prima da lui, da Zorzini e da Rinaldo Nadalutti; tutti gli altri si allontanano a piccoli gruppi, vanamente inseguiti dai nazifascisti, accorsi dopo la prima sparatoria. Gli uomini di Gelindo Citossi riceveranno subito l’encomio del Corpo Volontari della Libertà.
Nel dopoguerra per “Romano il Mancino”, nessun riconoscimento ufficiale. Per lui soltanto il ricordo della gente del Friuli che, nel 61° della Liberazione, si è recata in pellegrinaggio a Pisino, dove Citossi era stato ospitato da una sorella. *partigiani gappisti
Formati dal comando generale delle Brigate Garibaldi alla fine del settembre 1943, i GAP, Gruppi d’Azione Patriottica, erano piccoli gruppi di partigiani che nacquero su iniziativa del Partito Comunista Italiano, sulla base dell’esperienza della Resistenza francese. 
Rođen je u San Giorgiu di Nogaro 7. listopada 1913, a umro u Pazinu (Hrvatska) 7. travnja 1976., poljoprivrednik.
Rođen je u selu Zellina, dijelu San Giorgia di Nogara, u seljačkoj obitelji. Bio je šesto od devetero djece, a Gelindo je vrlo rano izgubio lijevu ruku, no to ga nije spriječilo da poslije kapitulacije 18. rujna 1943. godine, postane dijelom pokreta otpora. Najprije je zadužen da radi u pozadini, a nakon toga, na njegov zahtjev, u ljeto 1944.. godine, Gelindo biva prebačen u borbenu jedinicu, gdje za vrlo kratko vrijeme postaje vođa legendarne skupine „Crveni vragovi“ (Diavoli Rossi). To je bio naziv za dvadesetak gappista* koji su djelovali u Donjem Friuliju pod vodstvom, upravo, Citossija, kojem su nadjenuli ratni nadimak „Romano il Mancino“ (Ljevoruki Romano).“Crveni vragovi“ bili su svi jako mladi, i između ostalog, i sam „Ljevoruki Romano“ koji ih je vodio u zasjede, sabotaže, eliminaciju špijuna i lažnih partizana, u nabavu te prijevoz oružja i materijala u planinu – tek je prošao tridesetu.
Najpoznatija akcija (o kojoj su izvještavali Radio London i Radio Moskva koja je čak potaknula i majora Nicholsona, iz Savezničke misije, da pošalje „pošiljku“ oružja, streljiva i odjeće za najsmjelije koji su imali svoju bazu u mjestu Spessa di Cividale), bila je juriš na zatvor u Udinama.
Bila je večer 7. veljače 1945. „njemački kapetan“ (čovjek s Kavkaza koji je dezertirao iz Wehrmachta i prešao na stranu Pokreta otpora), gurnuo je u vrata kaznionice dva „razbojnika“ koje je zarobio: Gelinda Citossija i Enza Juricha. Nakon što je čuvar otvorio vratašca, na prepad je uletjelo 12 partizana u dobi od 16 do 35 godina: Carlo Avanzo (partizan iz Ferrare), Giovanni Zaninelli (18 godina iz San Giorgia di Nogaro), Antonio Burba (18 godina, iz Driolassa di Teor), Galliano Ferisin (16 godina, iz Cervignana), Luigi Scagnelli (18 godina, iz Pavije), Ferrucio Manzione (25 godina, iz Castionsa di Strada), Giovanni Piani (21 godina, iz Gonarsa), Piero Tavars ( 18 godina, iz Gonarsa), Angelo Pelizzon (17 godina, iz Carlina), Angelo Basso (21 godina, iz Udina), Aldo Plaino (24 godine, iz Udina), Valerio Stella (35 godina, iz Torreana), Raffaele De Sario (22 godine, iz Barija), „Tigar“ (partizan iz Donjeg Friulia) te Pietro Zorzini (zamjenik zapovjednika grupe, koji je ubijen tri tjedna kasnije).
Oborena su bila dva čuvara koja su pružala otpor, a ljudi „Ljevorukog Romana“ oslobodili su 73 partizana i političkih zatvorenika (od kojih je šest već bilo osuđeno na smrt), jednog majora i dvojicu engleskih vojnika. Bijeg zatvorenika pripremio je Ferrucio Buffa, ukravši kamion tjedan dana prije akcije, zajedno sa Zorzinom i Rinaldom Nadaluttijem; svi ostali su se udaljili u malenim grupicama, uzalud progonjeni od strane nacifašista i pobjegli nakon prve pucnjave. Ljudi Gelinda Citossija vrlo su brzo nakon toga primili pohvalu Dobrovoljnog korpusa za slobodu (Corpo volontari della Libertà) .**

Nakon rata Ljevoruki Romano, nije dobio nikakvo službeno priznanje. Zajedno s tisućama drugih talijanskih komunista iz Italije emigrirao u Jugoslaviju, neko vrijeme je radio u poljoprivrednim zadrugama u Slavoniji, zatim u Čepiću, Brtonigli i Umagu, a od 1960. s obitelji živi u Pazinu, gdje je i umro 1977.

*gappisti- od skraćenice GAP (Gruppi d’Azione Patriottica), osnovani od strane Garibaldijevih Brigada na kraju rujna 1943., bile su grupice vođene inicijativom Komunističke partije Italije, temeljene na iskustvu francuskog Pokreta otpora
**Korpus dobrovoljci slobode– na tal. (Corpo volontari della Libertà) je bila prva organizirana partizanska struktura, prepoznata od Saveznika i talijanske Vlade.